Στα γυρίσματα της ΜΗΔΕΙΑΣ 2.2021

Στον εφιαλτικό, ανήλιαγο δρόμο με τις λεύκες, τον κατειλημμένο από τα δαιμονικά τέρατα και τα χθόνια, κακόβουλα πνεύματα, εντός του περίγυρου της στοιχειωμένης αλέας της καλλιτεχνικής δημιουργίας, εν έτει 2021, σε μια δεύτερη κατά σειρά χρονιά καραντίνας και δέσμευσης της ανθρώπινης ελευθερίας και δημιουργίας, εκεί όπου η μέθεξη του παλλομένου, γόνιμου Πολιτισμού είναι αλυσοδεμένη και οδύρεται τραγικά στο υγρό πλακόστρωτο της παραζάλης του αβέβαιου, επισκέφτηκα τα γυρίσματα της τελευταίας ταινίας του σκηνοθέτη Δημήτρη Αθανίτη με τον τίτλο «Μήδεια». Ο τόπος είναι η χειμωνιάτικη Πάρνηθα στην Αττική των μύθων, λίγες μόνο ημέρες πριν μας επισκεφθεί μια άλλη "Μήδεια", αυτή την φορά σε μορφή κακοκαιρίας.

Στην βίαιη διακοπή της παραγωγής των Τεχνών που προέκυψε πριν 365, περίπου, ημερολογιακές ημέρες στην Ελλάδα και ο Πολιτισμός μας βρέθηκε σε αιφνίδια φονική πτώση στο κατάμαυρο κενό της αβύσσου, λόγω της χαρακτηρισμένης, διεθνώς, πανδημίας, αυτή η ξαφνική επίσκεψη μου στις ετοιμασίες μιας νέας ελληνικής ταινίας μοιάζει με βάλσαμο στην αποδεκατισμένη και συνάμα κλινήρη, ανθρώπινη διάθεση. Παλαιότερα, μια τέτοιου είδους διαδικασία, το να παρευρίσκεσαι σε γύρισμα ταινίας, ήταν ενταγμένη στην φυσιολογική, δημοσιογραφική ροή του κινηματογραφικού ρεπορτάζ εντός του πλαισίου της ανθρώπινης, ελεύθερης εργασιακής καθημερινότητας και κίνησης. Τώρα, όμως και έπειτα από ό,τι έχουμε διανύσει και βιώσει όλο αυτό το διάστημα, μια τέτοια εργασία μοιάζει με όνειρο, με όαση και συνάμα ένας ψίθυρος ελπίδας πως ακόμα δεν έχουν σιγήσει στην πατρίδα μας τα βούκινα της δημιουργίας.

Οι φωτογραφίες των γυρισμάτων της ταινίας "Μήδεια" στην Πάρνηθα είναι της Τούλας Ακρίβου και του Κάρολ Γιάρεκ

«Μια λεπτομέρεια που μοιάζει μικρή αλλά ίσως είναι κομβική, δείχνει την συνέχεια ανάμεσα στον «Αόρατο» (Invisible) και την «Μήδεια». Και δεν είναι άλλη από τα παιδιά. Τα παιδιά, που είναι βουβοί μάρτυρες και στις δύο ταινίες, και φυσικάστο επίκεντρο του δράματος»

Πρώτες πρωινές ώρες με έντονο, χειμωνιάτικο κρύο, επίμονο, ψυχρό αέρα και οι συντελεστές της ταινίας βρίσκονται ήδη στις θέσεις τους στο επιβλητικό και πανέμορφο ορεινό τοπίο της Πάρνηθας, που πραγματικά, έπειτα από τις καταστροφικές φωτιές του 2007, η φύση αναγεννιέται αισιόδοξα στο σώμα του βουνού, δωρίζοντας ξανά ζωή. Τα περισσότερα γυρίσματα της «Μήδειας», τα οποία συνεχίζονται εν μέσω απαγορεύσεων και καραντίνας, όπως ενημερώθηκα από τον σκηνοθέτη κύριο Αθανίτη, είναι σε βουνά και δάση, με επίσης, αντίξοες καιρικές συνθήκες, καθώς χρειάζεται και η ανάλογη συννεφιά για τις ανάγκες των σκηνών, κάτι που επιφέρει επιπλέον δυσκολίες. Η τραγωδία του Ευριπίδη, μεταφέρεται για πρώτη φορά κινηματογραφικά στην Ελλάδα και η ιστορία της ξεκινά από την στιγμή που διατάζεται και καταδικάζεται η γυναίκα σε μια νέα εξορία μαζί με τα παιδιά της.

Στο χειμωνιάτικο, αττικό βουνό γυρίζεται η σκηνή όπου η Μήδεια συναντιέται με τον Αιγέα, μια κομβική στιγμή του σεναρίου, που απαιτεί πολλές λήψεις, εκ των οποίων γίνεται και η χρήση ντρον. Οι ηθοποιοί Αλεξάνδρα Καζάζου, στον κεντρικό ρόλο και ο Κώστας Καζανάς ως Αιγέας είναι πανέτοιμοι για μια ακόμα λήψη. Ο διευθυντής φωτογραφίας Γιάννης Φώτου και οι οπερατέρ, Βασίλης Χριστοδούλου και Βαγγέλης Τζιφάκης συνεννοούνται για να δαμάσουν το φυσικό, πρωινό φως. Παρακολουθώ προσεκτικά τις οδηγίες του σκηνοθέτη και την συνεργασία των ηθοποιών και των τεχνικών μαζί του. Στο ήσυχο τοπίο του βουνού ένα ρυθμικό πέρασμα ψυχρού αέρα μεταφέρει τις μαγικές λέξεις ολόγυρα: «πάμε γύρισμα!» και η σιωπή κυριεύει τον χώρο για να ζωντανέψει το στιγμιότυπο της πλοκής. Περιμένω το διάλλειμα και να βρω την ευκαιρία να συζητήσουμε με τον κύριο Δημήτρη Αθανίτη.

Να πάμε λίγο πίσω τον χρόνο, όχι πολύ κύριε Αθανίτη, μόλις πριν δυο έτη, όταν υπήρχε, ας πούμε μια «κανονικότητα» στις ζωές μας, όπως συνηθίζουν να λένε, τότε που ακόμα σχεδιάζατε επί χάρτου την «Μήδεια» και το InTownPost (διαβάστε εδώ) είχε την χαρά να ανακοινώσει πρώτο την καινούργια κινηματογραφικής σας παραγωγή. Πείτε μου, μπορούσατε να φανταστείτε, έστω στο ελάχιστο, ότι εν έτει 2021 η ανθρωπότητα θα περνούσε, βιαίως, από το μάτι της βελόνας;

Ήταν πράγματι ένας αιφνιδιασμός αυτό που συνέβη. Όμως το ότι σχεδίαζα μια ταινία σαν τη «Μήδεια» είναι ενδεικτικό, ότι κάτι απροσδιόριστα ανησυχητικό υπήρχε στον αέρα και μου έδινε το ερέθισμα. Όπως ακριβώς η πρώτη μου ταινία η «Φιλοσοφία» αντιμετωπίσθηκε και βραβεύτηκε σαν επιστημονική φαντασία, για να αποδειχθεί διπλά προφητική τόσο με την κρίση του 2010 αλλά και με αυτό που συμβαίνει σήμερα.

Τελευταία κινηματογραφική μεταφορά στο κείμενο της Μήδειας του Ευριπίδη έγινε το 1969 από τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι, όπoυ στον κεντρικό ρόλο βρίσκεται η Μαρία Κάλας στην μοναδική κινηματογραφική εμφάνιση της σε ταινία μυθοπλασίας μεγάλου μήκους. Η δική σας «Μήδεια» βασίζεται στο κλασικό κείμενο ή, απλά, η ηρωίδα είναι εμπνευσμένη από την τραγωδία του Ευριπίδη, παρεμβαίνοντας σεναριακά στην ιστορία;

Η δική μου «Μήδεια» βασίζεται απόλυτα και αποκλειστικά πάνω στην τραγωδία του Ευριπίδη και αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά. Δεν ασχολείται καθόλου με την προϊστορία του δράματος όπως συμβαίνει στην ταινία με την Κάλας. Ωστόσο, αν και σεβόμενος απόλυτα το πρωτότυπο στην ουσία και στο γράμμα του, έχω κάνει μια σειρά από επεμβάσεις, μετατρέποντας ένα θεατρικό έργο σε κινηματογραφικό σενάριο. Έχω προσθέσει και αφαιρέσει χαρακτήρες, έχω καταργήσει τον χορό και ακόμη έχω επινοήσει κάποιες σκηνές. Κάνω το θέατρο, σινεμά.

Το σενάριο δεν θεωρεί τίποτε από την ιστορία σαν δεδομένη γνώση από τον θεατή. Η ταινία κατασκευάζει η ίδια τον χώρο της, τους χαρακτήρες, την ιστορία της, με καθαρά δικούς της κινηματογραφικούς όρους. Και φυσικά απευθύνεται σε ένα διεθνές κοινό και του μιλά με την ιδιαίτερη κινηματογραφική γλώσσα της.

Βρισκόμαστε στα γυρίσματα της ταινίας και παρακολουθώ με προσοχή τις σκηνές, εδώ, στην πανέμορφη, χειμωνιάτικη Πάρνηθα. Κύριε Αθανίτη, στην σκέψη μου έρχεται η εύλογη ερώτηση: Έπειτα από το άκρως κοινωνικό και συνάμα εισπρακτικά επιτυχημένο «Invisible», γιατί ως επόμενο σχέδιο, επιλέξατε να σκηνοθετήσετε την ιστορία μιας εμβληματικής γυναίκας της ελληνικής μυθιστορίας μας, της καταραμένης, Μήδειας, που ναι μεν δεν είναι ερασιθάνατη, αλλά διψά για ζωή έρωτα και από την άλλη όμως, οτιδήποτε στέκει ως εμπόδιο στα σχέδια της το επιλύει με θάνατο.

Μοιάζει εκ πρώτης παράξενο αλλά στην ουσία, η Μήδεια είναι η απόλυτη συνέχεια του «Αόρατου». Είναι σχεδόν το ίδιο πρόσωπο, ο ίδιος χαρακτήρας κι ας τους χωρίζουν αιώνες. Όπως εκείνος ο αόρατος απολυμένος εργάτης αποφασίζει να αποδώσει δικαιοσύνη ο ίδιος, έτσι ακριβώς και η Μήδεια αντιδρά στην Ύβρι που δέχεται. Όπως εκείνος, έτσι κι αυτή, αρνείται να δεχθεί να την πετάξουν στα σκουπίδια, αφού την χρησιμοποίησαν. Και ακριβώς όπως εκείνος, η Μήδεια ορθώνει ανάστημα απέναντι στον αυταρχισμό της εξουσίας και μάλιστα από μια θέση, τελείως χαμένη.

Μια ακόμη λεπτομέρεια που μοιάζει μικρή αλλά ίσως είναι κομβική, δείχνει την συνέχεια ανάμεσα στον «Αόρατο» (Invisible) και την «Μήδεια». Και δεν είναι άλλη από τα παιδιά. Τα παιδιά, που είναι βουβοί μάρτυρες και στις δύο ταινίες, και φυσικά στο επίκεντρο του δράματος.

Όλοι αυτοί είναι άλωστε και οι λόγοι που επέλεξα μετά τον «Αόρατο» να προχωρήσω με ένα πολύ πιο παλιό μου σχέδιο, σαν τη «Μήδεια», έστω κι αν ενδιάμεσα έκανα ένα ακόμη ταξιδι στην πόλη με τον «Λαβύρινθο».

«…όταν, χρόνια πριν, μου ήρθε πρώτη φορά η ιδέα της Μήδειας, χωρίς να έχω καμία σχέση ούτε με την αρχαία τραγωδία, ούτε με τον Ευριπίδη, ασπρόμαυρη την φαντάστηκα εξ αρχής. Ή μάλλον, την είδα»

Η διττή υπόσταση της Μήδειας, της γυναίκας με τα ιδεώδη και τα υψηλά ιδανικά, που διψά για αγάπη αφοσίωση και πίστη, θυσιάζοντας πλούτη, οικογένεια και πατρίδα για να ζήσει το όνειρο του Έρωτος με τον Ιάσονα, αλλά και της ξένης γυναίκας της άγριας και «βάρβαρης», που προδομένη από τον ίδιο τον αγαπημένο της, μεταμορφώνεται σε μαινάδα, όλεθρο και καταστροφή, να υποθέσω, πως είναι τα σημεία που σας κέντρισαν το ενδιαφέρον; Ή ήταν η χρονική περίοδος που ο Ευριπίδης συντάσσει την τετραλογία του (μέρος αυτής η Μήδεια) όταν, δηλαδή, η κλασική Ελλάδα αρχίζει να δονείται επικίνδυνα στα θεμέλια των παραδοσιακών της θεσμών, ενώ ετοιμάζεται να οδηγηθεί σε έναν τρομακτικό, για τα δεδομένα, της τότε εποχής, εμφύλιο σπαραγμό; Το τέλος μιας εποχής και η αρχή μια νέας με διαφορετικά δεδομένα;

Το θέσατε πολύ εύστοχα. Βασικό μου ερέθισμα ήταν ο διττός και τελικά απροσπέλαστος χαρακτήρας αυτής της αρχετυπικής γυναίκας αλλά και το γεγονός ότι ο μύθος της παίρνει έναν ισχυρά συμβολικό χαρακτήρα, όταν ο Ευριπίδης τον παρουσιάζει σε μια εποχή που η παρακμή χτυπά την πόρτα. Σε μια εποχή το ίδιο αντιφατική,το ίδιο διττή. Η αντιστοιχία με το σήμερα είναι περισσότερο από προφανής.

Ταυτόγχρονα, σκέφτομαι την εκπληκτική ωριμότητα του δημιουργού αλλά και του κοινού, που δυόμισυ χιλιάδες χρόνια πριν, μπορούσε να παρακολουθεί, να κατανοεί και να δέχεται ένα τόσο προκλητικό έργο. Σκεφθείτε ακόμη, ότι χρειάστηκε ατελείωτους αιώνες η σύγχρονη δυτική δραματουργία για να συνθέσει έργα με την γυναίκα ως κεντρική ηρωίδα.

Σε κάθε περίπτωση, η Μηδεια είναι ο πιο ακραίος γυναικείος χαρακτήρας που έχει υπάρξει, ο πιο δυνατός. Νιώθω μια ακατανίκητη έλξη για τις ισχυρές γυναίκες που μπορούν και θέλουν να καθορίσουν οι ίδιες τη ζωή τους. Θυμηθείτε την Ευρυδίκη στο «Καμιά Συμπάθεια για τον Διάβολο» και τις τρεις ηρωίδες στις «Τρεις Μέρες Ευτυχίας».

Ήταν δύσκολη η διαδικασία επιλογής της ηθοποιού ως προς την ερμηνεία της τραγικής ηρωίδας στην ταινία σας, για να καταλήξετε στην εξαιρετική Αλεξανδρα Καζάζου ή από την αρχή είχατε επιλέξει την πρωταγωνίστρια; Για να γνωρίζουν και οι αναγνώστες μας, η κυρία Καζάζου έχει διδάξει Αρχαία Ελληνική τραγωδία στο Πανεπιστήμιο του Βρότσλαβ, στην δεύτερη πατρίδα της την Πολωνία και από το 2010 συνεργάζεται διαρκώς με το ιστορικό Ινστιτούτο Θεατρικών Σπουδών Γκροτόφσκι. Μάλιστα, έχει ξαναβρεθεί ως ηθοποιός στον «σκοτεινό ιστό» της πριγκίπισσας της Αίας, στην θεατρική «Μήδεια», με μεγάλη επιτυχία στην επιδαύρια παράσταση του 2017 υποδυόμενη την Βάρβαρη, πλάι στην Μαρία Ναυπλιώτου, σε σκηνοθεσία της Μαριάννας Κάλμπαρη.

Η Αλεξάνδρα ήταν η πρώτη επιλογή μου, χωρίς ουσιαστικά να ξέρω τίποτε γι αυτήν. Δεν την είχα δει να παίζει στο θέατρο, ούτε φυσικά σε ταινία. Πάντα επιλέγω έναν ηθοποιό στηριγμένος σε αυτό που μου εκπέμπει. Ήταν ένα τεράστιο ρίσκο γιατί ο ρόλος είναι αδιανόητα απαιτητικός. Μετά την δεύτερη ανάγνωση-πρόβα που κάναμε οι δυο μας, αισθάνθηκα ότι πράγματι είχα κάνει τη σωστή επιλογή.

Τώρα που φθάσαμε στα γυρίσματα δεν είμαι απλά σίγουρος, είμαι κάτι πολύ περισσότερο. Η ερμηνεία της έχει μια σπάνια, μια βαθιά δύναμη, ενώ έχουμε καταλήξει να επικοινωνούμε τελείως με μια λέξη ή και μόνο με ένα βλέμμα.

Ο λόγος που επιλέξατε να φιλμάρετε την ταινία σας σε ασπρόμαυρο φορμάτ ποιος είναι;

Ο βασικός λόγος είναι ότι θέλησα να ξεπεράσω τον ρεαλισμό του χρώματος και να κρατήσω τα βασικά στοιχεία. Ήθελα να δω γυμνά τα πρόσωπα, από κάθε φτιασίδι, κάθε καλλιγραφία, κάθε περιγραφή. Βάζω στην όθόνη, τον πυρήνα από αυτούς τους σκληρούς χαρακτήρες, σε ένα εξ ίσου απογυμνωμένο από αντικείμενα και ντεκόρ χώρο. Θέλησα να αντιμετωπίσω αυτόν τον αρχετυπικό χαρακτήρα σε ένα αντιστίχο περιβάλλον με ένα αντίστοιχο τρόπο. Και το ασπρόμαυρο είναι το κλειδί.

Να πω όμως και πως όταν, χρόνια πριν, μου ήρθε πρώτη φορά η ιδέα της Μήδειας, χωρίς να έχω καμία σχέση ούτε με την αρχαία τραγωδία, ούτε με τον Ευριπίδη, ασπρόμαυρη την φαντάστηκα εξ αρχής. Ή μάλλον, την είδα.

Πότε με το καλό κύριε Αθανίτη και, φυσικά κορωνοϊού θέλοντος, θα απολαύσουμε την «Μήδεια» στις σκοτεινές αίθουσες;

Οι συνθήκες είναι ιδιαίτερες, η επιστροφή σε ότι ξέραμε πολύ δύσκολη, ειδικά στο σινεμά, που η προσχώρηση του στην τηλεόραση έχει ξεκινήσει αρκετά χρόνια νωρίτερα. Έτσι, η παρουσίαση της Μήδειας στην Ελλάδα, δεν νομίζω να γίνει πριν την επόμενη χρονιά.

Φωτογραφίες από τα γυρίσματα της ταινίας "Μήδεια" του Δημήτρη Αθανίτη στην Πάρνηθα